COVM vergadering
maandag 18 november 2024

Verslag COVM 11 november 2024

Op maandag 11 november vond de 64e vergadering van de COVM vliegbasis Leeuwarden plaats. Enkele onderwerpen hieronder:

Biobrandstof:

Nederlandse F35’s mengen 5% biobrandstof bij in de kerosine. De bedoeling is dat dit in 2030 30% gaat bedragen. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen wordt hierdoor verminderd. Hiermee zet de vliegbasis een stap richting verduurzaming. Goed nieuws voor diegene die houdt van schonere lucht. De CO2-uitstoot daalt. In Engeland en Noorwegen gaan de F35’s eind dit jaar ook biobrandstof bijvullen.

Gezondheidsonderzoek:

De staatssecretaris van Defensie heeft schriftelijk laten weten mee te willen werken aan een gezondheidsonderzoek in relatie tot de F35. Dit als reactie op een verzoek van gemeente Leeuwarden. Gemeenten rondom vliegbasis Volkel en De Peel doen hier ook aan mee. Defensie heeft het RIVM en de landelijke GGD gevraagd om met een onderzoeksplan te komen. Als 1e stap heeft Defensie de GGD gevraagd om het aspect geluid weer op te nemen in de Gezondheidsmonitor 2024. Daarnaast volgt Defensie het voorstel van de gemeenten om met een deskstudie een risicoanalyse te laten uitvoeren. Dit onderzoek moet meer inzicht geven in de bestaande relatie van vliegen met F-35’s en mogelijke invloeden op hinder- en slaapverstoring, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, leesachterstand en gehoorschade. Op advies van de werkgroep Luchtkwaliteit zal bekeken worden of de uitstoot van (ultra) fijnstof ook meegenomen kan worden in dit onderzoek. De verwachting is dat medio 2026 de resultaten gepresenteerd kunnen worden.

Geluidscontour 2023:

Elk jaar krijgt de COVM inzage in de verbuikte geluidsbelasting van het jaar ervoor. Hieruit bleek dat de geluidscontour bij Westeinde een klein beetje overschreden is. Dat is opmerkelijk te noemen omdat in 2023 de F35 maar beperkt heeft kunnen vliegen vanwege de startbaanrenovatie in dat jaar. De oorzaak van de overschrijding is de ambu helicopter. Deze start en landt meestal vanaf de grote startbaan, maar moest dat in het afgelopen jaar vaak vanaf het heliplatform doen. Deze ligt vlakbij de grens van de geluidscontour bij Westeinde. Hierdoor ontstond plaatselijk een overschrijding. Normaal gesproken had de basiscommandant dit in de loop van het jaar al geconstateerd en daarop bijstellingen gedaan om binnen de contour te blijven, maar het heeft hem ook verrast. De overschrijding is eenmalig. Mooi dat de overschrijding zichtbaar werd in de jaarrapportage. Het systeem doet zijn werk naar behoren.

Geluidhinder:

In de eerste drie kwartalen van dit jaar zijn er in totaal 730 klachten binnengekomen. Een groot deel van twee klagers uit Leeuwarden die veel last van lawaai ondervinden. Opvallend veel klachten uit Stiens. Meer dan de vijf dorpen binnen de geluidscontour bij elkaar opgeteld. Stiens ligt onder de vliegroute bij een circuitlanding. De F35 geeft bij de landing veel meer hinder dan de F16 . Eerder hebben we de basis gevraagd om iets noordelijker van Stiens te vliegen, maar dit is moeilijk uitvoerbaar omdat het niet overeenkomt met de internationale richtlijnen bij landing. Afwijkingen daarvan per vliegbasis (zoals het bochtje om Marsum) wil de luchtmacht uit oogpunt van veiligheid zo weinig mogelijk doen. We blijven het belang om minder boven de bebouwing te vliegen benadrukken. Ook hebben we de afspraak nog eens benadrukt om niet tijdens het uitgaan van de scholen om 14.00 uur te gaan starten. Medewerking werd toegezegd, maar tijdens internationale oefeningen, als er veel toestellen de lucht in moeten, is dat niet altijd haalbaar.

Tijdens het examendeel van de Wapeninstructeursopleiding (twee weken eind oktober/begin november) vlogen er gemiddeld 27 toestellen per keer. Normaal gesproken zijn dit er 4, hooguit 6. Dat betekende een grote toename van hinder en ook klachten. Het precieze overzicht daarvan hebben we nog niet binnen. Uit de wijde omgeving kregen wij klachten te horen. Marsum en Jelsum kregen het meeste geluid voor de kiezen. We hebben de basiscommandant gevraagd om bij volgende grote internationale oefeningen het invliegen vanaf andere bases in Duitsland en Denemarken te gaan regelen (net zoals tijdens de Frisian Flag in najaar 2023). Alleen al tijdens deze twee weken werden er circa 540 sorties gevlogen. Dat is een flink deel van de jaarlijkse hoeveelheid. Naar verwachting zal de komende periode beperkt gevlogen worden. Ook omdat een aantal F35’s voor een paar maanden naar de oost Europese grens gaan.

Jelsumer Nico Groenewegen deed in zijn inspraakreactie wederom een dringend verzoek om een geluidswal aan te leggen zodat de geluidshinder van stationair draaiende en rijdende vliegtuigen verminderd wordt. Eerder is Defensie ook door ons verzocht om dit te onderzoeken.

Marsumer Jacob Helbig deed in zijn inspraak een oproep aan bestuurders en het FUMO om nadrukkelijk stelling te nemen. Het geluid van de F35 is veel heftiger dan dat van zijn voorganger. Vroeger lagen zijn kinderen in de wandelwagen buiten, nu met zijn kleinkinderen en de F35 kan dat niet meer. Hij draagt bij langdurige klussen buiten zelf oorbescherming.

De werkgroep klachten wil dat de omwonenden gerichter antwoord krijgen op hun klachten. Nu is dit landelijk uniform, dat maakt vergelijk tussen verschillende bases beter, het overzicht is duidelijker en er zijn beter trends uit te halen, maar daar heeft de klager op dat moment niet veel aan. Het hoofd van bureau Geluid van Defensie zei zich dit ter harte te nemen.

Auditcommissie Geluidsmeetnet:

De Auditcommissie deed verslag van haar bevindingen van het laatste halfjaar. In totaal werd er 13 keer vergaderd. Teveel om hier te beschrijven. Zie daarom het verslag op: https://www.covm.nl/decovms/leeuwarden/documenten/vergaderstukken/vergaderstukken-covm-leeuwarden/202409/03/covm_64_verslag-auditcommissie-tbv-covm-11-11-2024

Een overzicht van de hoogste geluidspieken hieronder. Deze komen voor in Marsum en Jelsum.

De Auditcommissie wil graag toewerken naar het instellen van een maximaal geluidsniveau zowel voor Leeuwarden als Volkel. Op 3 april 2023 heeft ze een schriftelijk advies aangeboden aan de toenmalige Staatssecretaris van Defensie en mondeling toegelicht tijdens zijn werkbezoek aan Marsum op dezelfde datum.  Belangrijk is te weten hoeveel pieken er zijn boven 110 dB(A) of 115 dB(A) en hoe breed die pieken zijn. Uit nadere analyse is gebleken dat de pieken minder breed zijn (meestal 1, soms 2 seconden) dan de kritieke grens van 9 seconden (bij 115 dB(A). Meerdere geluidspieken bij elkaar opgeteld kunnen op bepaalde dagen de grens van 9 seconden passeren. De Auditcie. is nog in overleg met een audioloog en het RIVM over de gevaren hiervan m.b.t. gehoorschade. De resultaten van het onderzoek “optimaliseren startprofielen”  zou het aantal hoge pieken kunnen doen verminderen. Op 21 oktober is er overleg geweest met het ministerie van VWS, het ministerie van Defensie en het RIVM over het belang van het instellen van een maximaal geluidsniveau. Hierin is besproken dat de Auditcie aanvullende onderzoeksvragen aan zal leveren voor verder onderzoek door het RIVM m.b.t. gehoorschade. Dit kan onderdeel uitmaken van het gezondheidsonderzoek zoals eerder genoemd. Defensie heeft ons in een overleg over het zogenaamde “10 punten plan” eerder al laten weten graag mee te werken aan het beperken van het hoge aantal geluidspieken, maar kan geen harde norm instellen uit oogpunt van veiligheid. Foekje Kalsbeek, huisarts in Stiens, benadrukte in haar inspraakreactie het belang van het voorkomen van hoge geluidspieken om acute gehoorschade te voorkomen.

Verminderen hoge geluidspieken:

De waarnemend basiscommandant deed verslag van de testvluchten om de geluidspieken te verminderen. Eerder bleek hieruit dat voor Marsum en Jelsum een geluidsreductie van 5 tot 10 dB(A) bij de starts mogelijk is door een andere manier van starten. Meer vluchten zijn nodig om het effect precies te bepalen. De afgelopen tijd leerde dat er nog teveel verschillen zitten tussen de starts om een goede analyse te kunnen maken. Het vraagt dus nog meer tijd. De vliegbasis werkt in dit onderzoek nauw samen met de Auditcommissie en het Nationaal lucht en Ruimte vaart laboratorium.

Geluidisolatie:

De Stuurgroep deed verslag van de voortgang om de geluidsisolatie bij het geluid van de F35 te beoordelen. Het frequentiespectrum van de F35 is gemeten. Het NLR heeft deze geanalyseerd. Het Nibag heeft berekend dat de geluidsdemping ca 1,5-2 dB(A) slechter is bij het geluid van de F35. Het Nibag heeft in mei geluidscontrolemetingen gehouden bij een achttal woningen. Hieruit bleek dat het dakbeschot nog een goede geluidsisolerende werking heeft. Het glas, hang- en sluitwerk, kierdichtingen en ventilatiesystemen zijn in werking iets achteruit gegaan door degeneratie van materialen. Ook zijn er door de eigenaar/bewoner in de loop der tijden bouwkundige aanpassingen gepleegd die de geluidsreductie deed verslechteren. In november heeft de Stuurgroep weer een vergadering. De verwachting is dat er binnenkort een advies aan de minister de deur uitgaat om de geluidsisolatie te gaan verbeteren.

NPRD uitbreiding aantal vluchten:

Op dit moment is er nog geen duidelijkheid over welke vliegvelden wel of niet in aanmerking gaan komen voor uitbreiding van aantal vluchten. De Auditcommissie heeft onlangs nog eens een brief gestuurd aan de staatssecretaris en de projectleider van het NPRD (Nationaal Programma Ruimte voor Defensie) met de dringende oproep om dit niet op vliegbasis Leeuwarden te gaan doen. De omwonenden kunnen niet zwaarder belast worden. Gemeenten en provincie hebben in een overleg met de staatssecretaris een soortgelijke oproep gedaan. Ook is nog niet bekend of Defensie de korte baan wel of niet wil gaan verlengen. Op 1 oktober is er een extra hoorzitting gehouden over dit onderwerp. Bezocht door maar liefst zo’n 500 omwonenden. Vooral de bewoners van Ingelum, Bitgummole, Lekkum, Tsjessingawei en Finsterbuorren in Jelsum vrezen een grote toename van de hinder. Defensie heeft op 1 oktober de toezegging gedaan dat verlenging van de korte baan geen vergroting van de geluidscontouren zal inhouden.  

Gebruik vliegbasis komende periode:

In de weken 47, 48 en 50 wordt er weer op avond gevlogen. Van 31 maart tot en met 11 april 2025 zal de Frisian Flag (FF) plaatsvinden. Mogelijk wordt er dan ook op avond gevlogen.  Dat betekent meer weken dan eerder ingeschat werd. De verwachting was dat in totaal 5 weken avondvliegen op jaarbasis voldoende zou zijn. De F16 vloog 10-12 weken per jaar op avond. Mogelijk zal het weer een grote FF worden vanwege de behoefte aan meer internationale oefeningen. We zullen op de basiscommandant een klemmend beroep doen om niet tijdens de FF te gaan avondvliegen. Begin april valt de duisternis laat in, dat betekent dat er tot laat in de avond gevlogen gaat worden. Normaal gesproken al een crime voor de omgeving, maar met zoveel toestellen overschrijd je het incasseringsvermogen van omwonenden.

Alle vergaderstukken zijn in te zien op: Vergaderstukken | Leeuwarden | COVM

Gerard Veldman uit Koarnjum (gfjveldman@gmail.com)

Geert Verf uit Marsum (g.verf@chello.nl)